fbpx
Menu Close

სტატიები

მათემატიკური ჭიდილი

შეჯიბრება, რომელშიც დამარცხებულები არ არსებობენ

ჩვენში ეს შეჯიბრი წლების წინ საკმაოდ პოპულარული იყო და აქტიურად ტარდებოდა სხვადასხვა მასშტაბის შეჯიბრებები. დღეისათვის, სამწუხაროდ, ძალიან მივიწყებულია და, ვფიქრობ, ძალიან კარგი იქნება მისი აღდგენა.
თამაშის ფაბულა გარკვეულწილად წააგავს საყოველთაოდ ცნობილ ტელეშოუს – “მხიარულთა და საზრიანთა კლუბის” შეჯიბრებას.

  • თამაშში მონაწილეობს 3 (ან 4) გუნდი 6-8 წევრის შემადგენლობით (ძირითადად V-VII კლასის მოსწავლეები);

  • თითოეულ გუნდს ჰყავს კაპიტანი;

  • არის წამყვანი, რომელიც წარმართავს პროცესს;

  • არის ჟიური (2-4 კაცის შემადგენლობით), რომელიც ქულებით აფასებს მონაწილეებს;

  • არის მაყურებელი (მშობლები, კლასელები, სხვა გულშემატკივრები), რომლის ვნებათაღელვა იმდენად მძაფრია, რომ გარკვეულ მომენტებში კომიკურ ელფერსაც იძენს;

  • არის უაღრესად დაძაბული, კულმინაციური მომენტი _ კაპიტანთა შერკინება, რომლის შედეგმაც შეიძლება შეხვედრის ბედი გადაწყვიტოს და ა.შ.

მოკლედ რომ ვთქვათ, “მათემატიკური ჭიდილი” არის დიდი შემოქმედებითი მუხტით დამუხტული, საკმაოდ დამღლელი, მაგრამ უაღრესად სახალისო და საინტერესო 4-5 საათიანი სპექტაკლი, რომელიც წარუშლელ შთაბეჭდილებას ახდენს როგორც მონაწილეებზე, ასევე მაყურებელზე.

შეჯიბრებას წინ უძღვის მოსამზადებელი პერიოდი. თუ ბავშვებს აქვთ საოლიმპიადო ამოცანებთან მუშაობის გამოცდილება, ასეთ შემთხვევაში მოსამზადებლად 1-2 თვე საკმარისია. ამ დროს გუნდებმა (მასწავლებლის დახმარებით) უნდა იმუშაონ წინასწარ დარიგებულ ამოცანებზე (30-40 ამოცანა). თითოეული ამოცანა დაწვრილებით უნდა იქნეს განხილული და დამუშავებული, წინააღმდეგ შემთხვევაში გამარჯვებაზე ფიქრიც კი ზედმეტია.

კერძოდ, რა იგულისხმება ამოცანების დეტალურ განხილვაში:

  • უნდა მოიძებნოს თითოეული ამოცანის ამოხსნის სხვადასხვა ხერხი;

  • ათვისებული და გათავისებული უნდა იქნეს ყველა ის სასწავლო მასალა, რომელიც ამ ამოცანების ამოხსნას სჭირდება;

  • ნასწავლი და არაერთგზის გამეორებული უნდა იქნეს ამოცანებში გამოყენებული ყველა განმარტება თუ თეორემა;

  • მომზადებული უნდა იქნეს ყველა სავარაუდო შეკითხვა ამ ამოცანების შესახებ და მათ გარშემო;

  • ასევე უნდა მომზადდეს ამომწურავი პასუხები ამ შეკითხვებზე.

ამოცანებზე მუშაობის პარალელურად მასწავლებელმა მაქსიმალურად უნდა შეუწყოს ხელი მოსწავლეებში ისეთი უნარ-ჩვევების გამომუშავებას, რომელიც აუცილებელია ჭიდილში გამარჯვებისათვის – მოყოლის, ოპონირების, კამათის კულტურა, კრიტიკული აზროვნება და შეფასების მიცემა და სხვა. ამ უნარ-ჩვევებთან ერთად მონაწილეებს (განსაკუთრებით კაპიტანს) ესაჭიროებათ ორგანიზაციული ალღო, რათა შესძლონ მოქმედების გეგმაში ცვლილებების შეტანა და სხვადასხვა გადაწყვეტილებების დამოუკიდებლად მიღება.

ჭიდილის გამართვამდე 1-2 დღით ადრე, მომზადებული ამოცანებიდან, შეირჩევა 8-10 ამოცანა (შეიძლება ოდნავ სახეშეცვლილი) და ურიგდება მონაწილე ჯგუფებს. ამ მცირე დროში ჯგუფებმა საბოლოოდ უნდა დააკომპლექტონ შემადგენლობა და მონაწილეებს შორის ამოცანები გაანაწილონ. სასურველია, რომ თითოეული მოსწავლე რამდენიმე ამოცანაზე იყოს პასუხისმგებელი (თუ ყველაზე არა).

ახლა, რაც შეეხება ჭიდილის პროცესს.

წამყვანის მიერ გუნდებისა და ჟიურის შემადგენლობის გამოცხადების შემდეგ იმართება კენჭისყრა, რომლითაც ჯგუფები სტატუსებს ინაწილებენ. სტატუსები აღინიშნება A, B და C (შეიძლება D-ც) ასოებით. ამის შემდეგ იწყება პირველი “შერკინება”. A გუნდი იძახებს მომხსენებლად B გუნდს და აძლევს მას ერთ-ერთ ამოცანას. ამ ამოცანის განხილვისას B გუნდი არის მომხსენებელი, A გუნდი ოპონენტი, ხოლო C გუნდი (შეიძლება D–ც) რეცენზენტი. შეიძლება მოხდეს ისე, რომ B გუნდმა უარი თქვას მიცემული ამოცანის განხილვაზე და მომხსენებლის უფლება დაუტოვოს A გუნდს, თვითონ კი ოპონენტობა არჩიოს. თუ ამ დროს აღმოჩნდა, რომ A გუნდს ეს ამოცანა მომზადებული არ აქვს, ჟიური ძალზე მკაცრი იქნება მის მიმართ.

სამივე (ოთხივე) გუნდი ყოველ შერკინებაზე გამოჰყოფს თითო წარმომადგენელს, რომელთა შორის იმართება შერკინება.

თითოეული ამოცანის შეფასება ხდება 12 ქულით. მომხსენებელი გუნდი ბევრად უფრო ხელსაყრელ მდგომარეობაშია დანარჩენ ორთან შედარებით. თუ მომხსენებელმა ამომწურავად განიხილა ამოცანა _ პირობის ჩამოყალიბებიდან დაწყებული და ამოხსნით დამთავრებული, შეიძლება 12-ვე ქულა მან მიიღოს. ოპონენტის მოვალეობაა ყურადღებით უსმინოს მომხსენებელს და ეცადოს შეკითხვების საშუალებით გამოამჟღავნოს და ჟიურის დაანახოს მომხსენებლის სისუსტეები. რეცენზენტის მოვალეობაა თვალყური ადევნოს კამათს, დასვას შეკითხვები საჭიროების შემთხვევაში, როგორც მომხსენებლის, ასევე ოპონენტის მიმართაც და საბოლოოდ შეაფასოს კამათში მონაწილენი. ოპონენტი ქულებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში და იმდენს იღებს, თუკი იგი მოახერხებს და რამდენადაც მოახერხებს ჟიურის წინაშე მომხსენებლის სისუსტეთა გამოაშკარავებას. ანალოგიურ ვითარებაშია რეცენზენტიც.

პირველივე შერკინების შემდეგ ჟიური მაქსიმალურ 12 ქულას ანაწილებს სამივე (ოთხივე) მონაწილეს შორის. არ არის გამორიცხული, რომ რომელიმე ამოცანის განხილვისას 12-ვე ქულა არ განაწილდეს. დაზოგილი ქულები ჟიურიმ შეიძლება გამოიყენოს სხვა ამოცანის განხილვის დროს.

შეკითხვებს იძლევა ჟიურიცა და წამყვანიც. ეს უკანასკნელი წარმართავს მთელ პროცესს და საჭროების შემთხვევაში იძლევა სათანადო განმარტებებს.

მეორე შერკინებისას როლები იცვლება: B გუნდი იძახებს მომხსენებლად C-ს, თვითონ ოპონენტია, A გუნდი კი რეცენზენტი. ანალოგიურად იცვლება როლები მესამე (მეოთხე) შერკინების დროსაც. მას შემდეგ, რაც ყველა გუნდს მოუწევს სამივე როლში (მომხსენებელი, ოპონენტი, რეცენზენტი) ყოფნა, მთავრდება პირველი წრე.

აქვე აღვნიშნავთ, რომ ყოველი შერკინების დამთავრების შემდეგ, სანამ ჟიური გადაწყვეტილებას გამოიტანდეს, იმართება სახალისო მათემატიკური თამაშები, რომელშიც მონაწილეობას იღებს მომხსენებელი და ოპონენტი გუნდების თითო წარმომადგენელი. თამაშში გამარჯვებული ერთ ქულას სძენს თავის გუნდს.

ჭიდილის” შერკინებები იმდენად ხანგრძლივია, რომ ერთ წრეზე მეტის გამართვა, როგორც წესი, ძალზე იშვიათად ხერხდება. მეორე წრე თუ დაიწყო, იგი აუცილებლად უნდა დამთავრდეს.

ჭიდილის” ბოლოს იმართება ყველაზე დაძაბული სანახაობა _ კაპიტანთა შეჯიბრი. ამ შეჯიბრის დაწყებამდე დარბაზში დეკორაცია იცვლება. “სცენაზე” რჩება მხოლოდ სამი (ან ოთხი) მაგიდა კაპიტნებისათვის და წამყვანი. ჟიურიცა და გუნდების სხვა წევრებიც მაყურებლებში გადაინაცვლებენ.

კაპიტანთა შეჯიბრის დროს დარბაზში “ბუზის გაფრენა უნდა ისმოდეს”. კაპიტნები სხდებიან მათთვის განკუთვნილ მაგიდებთან. წამყვანი მათ აძლევს ამოცანას და 2-3 წუთს ამოხსნისათვის. კაპიტნები ფურცელზე წერენ ამოხსნას და აძლევენ წამყვანს. წამყვანი აფიქსირებს ჩაბარებული პასუხების თანმიმდევრობას. ბოლო ფურცლის ჩაბარების შემდეგ წამყვანი დაფაზე წერს თითოეული კაპიტნის პასუხს და იქვე სწორ ამოხსნას. იქვე ფასდება პირველი ამოცანის შედეგები. სწორ ამოხსნაზე კაპიტანი იღებს 2 (ან 3) ქულას და, იმ შემთხვევაში, თუკი იგი სხვებს დაასწრებს, დამატებით ქულას. კერძოდ – პირველი სწორი პასუხისათვის დამატებითი ქულა არის 2 (ან 3), ყოველი მომდევნო სწორი პასუხისათვის ერთით ნაკლები. პირველ სწორ პასუხად ჩაითვლება პასუხი, თუ მანამდე ჩაბარებული პასუხები არასწორია. ბოლო სწორ პასუხზე დამატებითი ქულა არ გაიცემა. არასწორი პასუხისათვის 0 ქულა იწერება.

ამის შემდეგ საბოლოოდ ჯამდება ქულები და ცხადდება გუნდების მიერ დაკავებული ადგილები.

რა სარგებლობა მოაქვს მათემატიკურ ჭიდილს?

ამ საკითხის დაწვრილებით ანალიზს მოცემული სტატიის ფარგლებში არ ვაპირებთ, ვინაიდან მიგვაჩნია, რომ ეს სპეციალური გამოკვლევის საგანია. მიგვაჩნია, რომ გამოცდილი მასწავლებლებისათვის ზემომოყვანილი მოკლე აღწერაც კი ცხადჰყოფს მოცემული მეთოდური სიახლის დადებით მომენტებს. უდავოა, რომ მათემატიკური ჭიდილი ერთ-ერთი მძლავრი ინსტრუმენტია დღეისათვის პოპულარული ე.წ. “აქტიური სწავლების” მეთოდის არსენალიდან.

რისი გაკეთება შეიძლება მომავალში?

პირველ რიგში აუცილებლად მიგვაჩნია, ჩამოყალიბდეს და გამოქვეყნდეს ამ თამაშის წესები. ეს ხელს შეუწყობს შეჯიბრების პოპულარიზაციას, მისი გავრცელების არეალის გაფართოებას და შემდგომ დახვეწა-გაუმჯობესებას (დარწმუნებული ვართ, ამ მხრივ ძალზე დიდი რეზერვებია).

ასევე ძალზე საჭიროდ მიგვაჩნია შეჯიბრების მიმდინარეობის შესახებ ვიდეომასალის შექმნა და გავრცელება. წინასწარ მომზადებული და პროფესიონალურად გადაღებული “სპექტაკლი” სათანადო ნაბეჭდ პროდუქტთან ერთად მოგვცემს მოცემული შეჯიბრის აღწერის სრულყოფილ პაკეტს, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელი იქნება ჭიდილის მომზადებისა და მიმდინარეობის პროცესის ყველა ნიუანსის გაშუქება.

მკითხველი თვითონაც მიხვდებოდა, მაგრამ ჩვენ მაინც აღვნიშნავთ იმ გარემოებას, რომ ჭიდილის ასპარეზად მათემატიკის მსგავსად შეიძლება იქცეს ნებისმიერი სასწავლო დისციპლინა, მონაწილეების ასაკიც შეიძლება გაფართოვდეს.

კიდევ ერთხელ გავუსვამთ ხაზს აღწერილი შეჯიბრის მსგავსებას მხიარულთა და საზრიანთა კლუბის შეჯიბრებასთან. ჩვენი აზრით ეს უკანასკნელიც ოდესღაც ერთეული ენთუზიასტების ძალისხმევით დაიწყო, განვლილი რამდენიმე ათეული წლის განმავლობაში დაიხვეწა და დღეისათვის უაღრესად პოპულარული ტელეშოუს სახე მიიღო.

მივმართავთ ყველას, ვისაც შეუძლია რაიმე წვლილი შეიტანოს შეჯიბრის პოპულარიზაციისა და გაფართოების საქმეში – რატომ არ უნდა ვივარაუდოთ, რომ როდესმე მათემატიკური ჭიდილიც ანალოგიურ მასშტაბებს მიიღებს? ამისათვის ხომ ამ შეჯიბრს ყველა წინაპირობა გაჩნია, ეს ხომ ის შეჯიბრია, რომელშიც დამარცხებულები არ არსებობენ?

Posted in მათემატიკური ჭიდილი